Rys historyczny

Rudno powstało w XV wieku.  Pierwsze wzmianki pochodzą z 1415 roku z „Księgi Ziemi Czerskiej”, wspomina się tam Wacława z Rudna.( Venceslao de Rudna). Kolejne wzmianki z lat XV i XVI wieku wymieniają te wieś jako Rudno magna lub Rudno maiori.

Nazwa pochodzi od słowa ruda , czyli słowa oznaczającego dawny zakład hutniczy. Zwykle takie zakłady połączone były z odkrywkowa kopalnia rudy żelaza. 

Po Wacławie z Rudna dziedzicem wsi był Mścisław z Brunowa, od którego w połowie XV wieku Rudno kupił Piotr zwany Gęsia z Magnuszewa i Załęża, stolnik wyszogrodzki. Jednak Piotr Gęsia już w 1460 roku sprzedał Rudno Jakubowi z Gościeńczyc.

Jakub z Gościeńczyc był ważna osobistością w Księstwie Mazowieckim. W 1456 roku został podsędkiem czerskim, czyli miał urząd zastępcy sędziego grodzkiego w Czersku. Szybko piął się po stopniach ówczesnej hierarchii urzędniczej. W 1460 roku uzyskał bardzo ważny urząd starosty czerskiego, a w 1462 roku podkomorzego czerskiego. Z  czasem został jeszcze kasztelanem zakroczymskim, warszawskim i czerskim ( 1469 ) oraz starosta liwskim. Ufundował parafię w Jakubowie. Dzięki urzędom stał się bogatym człowiekiem i skupował liczne wsie, w tym Rudno w 1460 roku. Jego zona była Katarzyna z Walewic ( od 1451 roku ). Niestety kroniki nie wspominają o potomkach Jakuba z Gościeńczyc. Na mocy działu rodzinnego z 1471 roku Rudno odziedziczył młodszy brat Jakuba, Aleksy z Gościeńczyc, którego potomkowie zaczęli się pisać Rudzińscy z Rudna herbu Prus III.

Spis podatkowy z 1576 roku przekazuje, że wieś należała do Jana Rudzieńskiego, a liczyła 6 włók obszaru.

Rudzińscy w 1598 roku sprzedali swoja rodową wieś Bartłomiejowi Grabiance, ale ten szybko sprzedał dobra Komońskim. 

Rudzińscy ( alias Rudzieńscy ) nadal mieszkali w ziemi czerskiej i należy zaznaczyć że w XVIII wieku Rudzińscy doszli do wielu ważnych stanowisk w państwie, byli marszałkami sejmu i wojewodami  mazowieckimi . Byli tez właścicielami Mińska Mazowieckiego.

Właścicielem Rudna został Piotr Komoński. Z małżeństwa z Katarzyna Sufczyńska miał syna Jana, który pośmierci ojca odziedziczył Rudo i inne wsie w 1662 roku. Miał tytuł skarbnika czerskiego.  Ożenił się z Katarzyna Sufczyńską i miał z nia trzy córki : Annę, Zofię i Brygidę. Po śmierci pierwszej żony ożenił się z Konstancja Borowską, siostra Wojciecha Fabiana Borowskiego.

Jan Komoński zmarł w 1693 roku i duży majątek odziedziczyły jego córki . W 1695 roku wszystkie trzy siostry, wraz z bratem stryjecznym Wojciechem sprzedały Rudno , Rudzienko i inne wsie Janowi Karczewskiemu. 

Karczewski pochodził ze starej rodziny szlacheckiej z Karczewa w ziemi czerskiej. Pieczętował się herbem Jasieńczyk i miał tytuł podczaszego warszawskiego . Należał do elektorów króla Jana III Sobieskiego. Jan Karczewski niedługo cieszył się tymi dobrami. Zmarł w 1698 roku.

Miał dwóch synów : Kazimierza ( vel Jan Kazimierz ) i Antoniego oraz trzy córki. Po śmierci Jana Karczewskiego jego córki zrzekły się się na braci praw do majątku ojcowskiego, a bracia podzielili między sobą liczne dobra. 

Jan Kazimierz wziął Rudzienko , Pogorzel  inne wsie , a Antoni Rudno, Oleksin, Podgórzno  i Sępochów. Antoni Karczewski ożenił się z Helena z Grabianków i jak informuje Boniecki w swoim „Herbarzu” – otrzymał nawet na jakiś czas Kołbiel od swoich teściów, ale zapewne później przekazał ja swoim szwagrom, ponieważ w rodowodzie jego dzieci nie wspomina się o Kołbieli. Antoni Karczewski zmarł w 1741 rokui w tym samym roku jego synowie : Józef , Michał i Konstanty podzielili się dobrami zgromadzonymi przez Antoniego.

Dziedzicem Rudna został Michał Karczewski, który jeszcze przed objęciem Rudna zrobił duża karierę.

W 1739 roku wybrano go na łowczego czerskiego , w 1745 był już cześnikiem czerskim , a w 1749 roku pisarzem grodzkim i ziemskim czerskim. W 1759 wybrano go na podkomorzego czerskiego , była to bardzo ważna funkcja. Karczewski odpowiadał za wszelkie podziały dóbr ziemskich i wytyczenie granic posiadłości w ziemi czerskiej. Ożenił się z Teresa Załuską córka starosty regnowskiego. Rudno było jego główna siedziba i zapewne istniał tu jego dwór. 

Michał Karczewski był bogatym szlachcicem i wykupił przed 1750 rokiem Rudzienko od potomków swego stryja. Był tez właścicielem części miasta Czerska oraz wielu innych wsi. Dzieki swej pozycji odgrywał dużą rolę na sejmiku czerskim i wybierano go tez na sejmy warszawskie ( 1760 i 1764 ). Po wybraniu na króla Stanisława Augusta Poniatowskiego popierał króla , zreszta sam podpisał się pod jego elekcją, jednak później przystał, podobnie jak jego brat Józef , do Konfederacji Barskiej , czyli związku szlachty dążącego do obalenia króla.

Rudno leżało blisko Warszawy, więc Karczewski zawiązał konspiracyjna konfederację ziemi czerskiej ( lipiec lub wrzesień 1771 ), a na czele postawił swego syna Stanisława. Polityczni przeciwnicy Karczewskiego zawiązali jawna konfederację na czele z Lasockim. Powstały więc dwie konfederacje barskie w jednej ziemi.  Od tej pory przez wiele miesięcy trwał spór wśród konfederatów , kto ma być marszałkiem konfederacji czerskiej. W końcu zwyciężyło stronnictwo Karczewskich. Jednak konfederacki zapał Michała Karczewskiego opadł, gdy Rosjanie i wojska królewskie schwytały jego syna Stanisława  ( dnia 13.01.1771 r ).

Udział w Konfederacji  Barskiej przyniósł Karczewskiemu klęski polityczne , gdyz konfederacja upadła w 1772 roku. Nie miał tez u schyłku życia żadnych urzędów i tytułów. Zapewne jego dobra, w tym i Rudno było spustoszone przez wojska rosyjskie. 

Udział w konfederacji przyniósł mu tez osobista tragedię. Jak wspomniano do władz konfederacji wciągnął swego syna Stanisława ( ur. 1745 ) który aktywnie uczestniczył w walkach pod komenda Kazimierza Pułaskiego. Jednak w styczniu 1771 roku Stanisław Karczewski został wzięty do niewoli pod Siedlcami , po krwawej bitwie. Rosjanie trzymali go początkowo w Białej Podlaskiej, a nastepnie przez Mohylew, Smoleńsk przewieźli do Kazania i Tobolska ( lipiec 1771 ). Stał się w ten sposób Stanisław Karczewski jednym z pierwszych  polskich Sybiraków. Ojciec wstawiał się za nim u króla, również sejmik czerski podnosił ta sprawę.  Stanisław Karczewski wrócił jesienią 1773 roku z tak nadwątlonym zdrowiem, że nie brał już żadnego udziału w życiu publicznym. Jego ojciec Michał Karczewski zmarł w 1782 roku, a dobra Rudna objął Stanisław, który jednak przyzył ojca tylko o rok.

Od tej pory Rudno często zmieniało właścicieli. Po 1783 roku kupił je Antoni Maciszewski , a następnie ten majątek przeszedł na jego córkę żonę Niszczyckiego.

W 1791 roku Rudno kupił Marcin Chrzanowski . Kupił je dzięki temu , że posiadał wiele dochodowych urzędów. W 1779 roku został regentem komisji Skarbu Koronnego , w 1783 był już burgrabia ( zarządcą ) zamku warszawskiego . Kolejne lata to kolejne urzędy i tytuły – w 1785 roku wybrano go cześnikiem warszawskim , w 1788 podsędkiem  w 1794 roku chorążym warszawskim. Król odznaczył go orderem św. Stanisława.  Ożenił się z Marianną z Adryhiewiczów , miał syna Maksymiliana i córki Elzbietę, Mariannę, Józefe i Rozalię. Po śmierci zony Marianny ożenił się powtórnie z Józefa z Szemplińskich, i pozostawił synów: Kazimierza i Józefa, oraz córkę Kunegundę. 

Po upadku Rzeczypospolitej Marcin Chrzanowski  wyprowadził się ze stolicy i nie piastował już żadnych godności. Zajął się gospodarowaniem w licznych wsiach, które kupił. 

Rudno stało się jego główna siedziba i właśnie tu wybudował około 1800 roku pałac.

Po jego śmierci w 1811 roku majątek przechodzi w posiadanie wdowy, Józefy z Szemplińskich, a następnie córki Zuzanny, zamężnej po Walentym Markowskim, sędzią pokoju ( 1818 rok ) i posłem powiatu łukowskiego ( 1820 rok ).. Po matce, Rudno odziedziczył syn, Władysław Markowski. 

Rudno na początku XIX wieku liczyło 249 mieszkańców , a było tu 28 domów mieszkalnych. Po uwłaszczeniu folwark Rudno liczył 2004 morgi ziemi.

W 1921 roku wieś Rudno liczyła 42 domy i 337 mieszkańców. Folwark zas 4 domy i 88 mieszkańców. Wieś należała gminy Kołbiel.

Na początku XX wieku folwark Rudno kupił Julian Świętochowski, a potem odziedziczył go jego najmłodszy syn Roman, w którego posiadaniu pozostawał do października 1944 roku.

Obszar dóbr w 1929 roku wynosił 308 h.

Po 1945 roku w pałacu mieściła się szkoła podstawowa, po kilku latach uległ dewastacji. Zabezpieczono go, wzmocniono koronę murów i położono nowy dach. Mieścił się w nim Dom Pamiętnikarstwa Polskiego oraz ogólnopolski Klub Robotników Piszących.

W dniu 20 stycznia 1956 roku zespół pałacowo – parkowy w Rudnie został wpisany do Rejestru Zabytków pod numerem A 8-41.

Następnie  pałac został sprzedany przez Gminę Kołbiel  firmie Metromis Sp z o.o., która w roku 2001 ogosiła upadłość.

15 listopada 2001 roku Syndyk masy upadłości sprzedał pałac prywatnemu inwestorowi, który w roku 2003 rozpoczął renowację pałacu i adaptację do celów mieszkalnych na podstawie Decyzji Nr 807/2002 wydanej przez Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Warszawie.

Pałac rozbudowano o  oranżerię, wymieniono stropy, wykonano nowa stolarkę drzwiową i okienną, utworzono poddasze użytkowe, w piwnicach wykonano basen i saunę.

Pałac  został wzniesiony około 1800 roku według projektu Hilarego Szpilowskiego  Marcina Chrzanowskiego, chorążego warszawskiego. Klasycystyczny, murowany z cegły, otynkowany. Zbudowany na starych piwnicach, pochodzących prawdopodobnie z XVIII wieku.

Piętrowy, na planie prostokąta z czterokolumnowym portykiem toskańskim, zwieńczonym trójkątnym szczytem pośrodku elewacji frontowej. Od ogrodu dwa silnie wysunięte ryzality połączone tarasem .

Na parterze za portykiem półkolisty, dwukondygnacyjny holl z pierwotnie drewnianą – dzisiaj marmurową  klatką schodową. Na piętrze znajduje się sala balowa w kształcie litery L, przedzielona czterema kolumnami doryckimi. Dach czterospadowy, kryty dachówką ( zastąpiona w latach 80-ych XX wieku blachą miedzianą, a następnie w roku 2003 dachówką ceramiczną ).

Pałac położony jest w zabytkowym parku o powierzchni 9,04 h. Od strony północnej znajduje się kompleks stawów oraz rzeczka otoczona lasem olchowym. 

Pałac jest  dwupiętrowy, z piwnicami sklepionymi kolebką półkolistą i koszową z lunetami. Posiada plan prostokąta z portykiem od frontu oraz dwoma skrajnymi ryzalitami od tyłu, połączonymi tarasem. Układ wnętrz jest dwutraktowy, nieco przekształcony. W sieni posadzka wykonana pierwotnie z szarego i czerwonego marmuru - w roku 2003 posadzkę wymieniono na marmur czerwono – kremowy. W narożach frontowych budynku znajdowały się pierwotnie dwie owalne klatki schodowe (lewa usunięta w. XIX, a w jej miejsce wbudowane w obu kondygnacjach gabinety). W przyziemiu mieści się kuchnia. Spiżarnia oraz alkierz od pn-wsch. kryte są sklepieniem kolebkowym, pozostałe pomieszczenia posiadają stropy. Na piętrze znajduje się wielka sala balowa na planie litery L, przedzielona jest ona czterema kolumnami doryckimi (z nich jedna murowana kryje we wnętrzu przewód kominowy). We wnętrzach zachowano dwa kominki marmurowe, klasycystyczne z 1 ćw. w. XIX oraz resztki jesionowych i dębowych parkietów. Zewnątrz elewacje ujęte są na narożach pilastrami i zwieńczone belkowaniem. Portyk o czterech kolumnach toskańskich w wielkim porządku, zwieńczony jest trójkątnym frontonem. Okna w profilowanych obramieniach, w przyziemiu posiadają trójkątne szczyciki, zaś w sali balowej są porte-fenetry. Dach czterospadowy pokryto dachówką. Zachowały się RESZTKI PARKU z 1 poł. w. XIX, z aleją dojazdową i podjazdem na osi od frontu oraz śladami tarasów ziemnych od strony pn-wsch. opadających ku łąkom i dwóm symetrycznie położonym stawom, rozdzielonym groblą.